កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣ មជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាការស្រាវជ្រាវកម្រិតខ្ពស់ និងផ្នែកច្បាប់ នៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី បានប្រារព្វពិធីដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការនៃសៀវភៅស្ដីពី “Regional Comprehensive Economic Partnership: Part 1 – Geo-Political, Geo-Economic and Legal Analysis” ដែលសៀវភៅនៃផ្ដោតសំខាន់ទៅលើទិដ្ឋភាពបីដែលរួមមានភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ភូមិសាស្រ្តសេដ្ឋកិច្ច និងផ្នែកច្បាប់លើការអនុវត្តនៃកិច្ចព្រមព្រៀង RCEP។ ក្នុងកិច្ចសម្ភាសន៍នេះ កញ្ញា SOK Khieu Rosette នឹងពន្យល់អំពីគោលបំណង និងគុណតម្លៃនៃការតាក់តែងសៀវភៅមួយក្បាលនេះ ក៏ដូចជាសារៈសំខាន់ជាធាតុចូលគោលនយោបាយសម្រាប់ការអនុវត្តជាក់ស្ដែងនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសេរីមួយនេះ។
សំណួរទី ១៖ នៅថ្ងៃទី 19 ខែសីហា ឆ្នាំ 2023 មជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវ និងការសិក្សាផ្នែកច្បាប់ (CARLS) នៃ AVI បានចាប់ផ្តើមការបោះពុម្ពជាផ្លូវការនៃ RCEP ដែលផ្តោតលើភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ភូមិសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច និងការសិក្សាផ្នែកច្បាប់។ សៀវភៅនេះបានប្រមូលនូវទិដ្ឋភាពពីអ្នកប្រាជ្ញ និងអ្នកជំនាញជាច្រើន ជាពិសេសក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងច្បាប់។ ដូចគ្នានេះផងដែរ ខ្ញុំសូមអបអរសាទរបងចំពោះការបោះពុម្ពផ្សាយដោយជោគជ័យ និងរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍សម្ពោធជាផ្លូវការ។ ជាដំបូង តើបងអាចពន្យល់បន្ថែមអំពីសៀវភៅនេះបានទេ ហើយតើសៀវភៅនេះមានធាតុផ្សំអ្វីខ្លះ?
Ms. Sok Khieu Rosette: ក្នុងនាមជាចំណងជើងនៃសៀវភៅនេះ អ្នកវិភាគបានមើលឃើញទិដ្ឋភាពផ្សេងគ្នានៃកិច្ចព្រមព្រៀង RCEP ពីភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ភូមិសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច និងទស្សនៈផ្លូវច្បាប់។ សៀវភៅនេះត្រូវបានបំបែកជាបីផ្នែក។ យើងចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងការគូសបញ្ជាក់បរិបទប្រវត្តិសាស្រ្ត និងហេតុផលដែលនៅពីក្រោយការមាននូវកិច្ចព្រមព្រៀងនៅក្នុងបរិបទនៃទិដ្ឋភាពភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងភូមិសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ចនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ បន្ទាប់មក យើងបន្តទៅការវិភាគលើវិសាលភាពនៃគោលបំណងនៅក្នុងជំពូកនីមួយៗ និងកិច្ចព្រមព្រៀង RCEP ជាចម្បងនូវទស្សនៈផ្លូវច្បាប់។ ហើយជាចុងក្រោយ យើងបញ្ចប់ដោយការពិចារណាផ្នែកនយោបាយមួយចំនួន ដូចជារដ្ឋាភិបាល និងផែនការសកម្មភាពជាក់ស្តែងមួយចំនួនសម្រាប់វិស័យឯកជន ដើម្បីអាចអនុវត្តច្បាប់ពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគថ្មីៗ។ ដូច្នេះ សៀវភៅនេះកំពុងព្យាយាមបំបែកបទប្បញ្ញត្តិសំខាន់ៗនៃកិច្ចព្រមព្រៀង RCEP និងផ្តល់នូវការយល់ដឹងសម្រាប់សាធារណជនទូទៅ។
សំណួរទី ២៖ ជាមួយគ្នានេះដែរ តើបងអាចប្រាប់យើងបន្តិចបានទេ ថាតើអ្វីជាតម្លៃស្នូល និងគោលបំណងនៃសៀវភៅនេះ?
Ms. Sok Khieu Rosette: ក្នុងនាមជាអ្នកនិពន្ធ យើងមានតម្លៃស្នូលពីរ និងគោលបំណងនៅក្នុងចិត្តសម្រាប់ការបោះពុម្ពសៀវភៅនេះ។ តម្លៃស្នូលដំបូងគឺចែករំលែកចំណេះដឹង និងការទទួលបានព័ត៌មាន។ កិច្ចព្រមព្រៀង RCEP មានប្រហែល 14 000 ទំព័រ ហើយមនុស្សភាគច្រើនមិនចង់បានចំនួននៃទំព័រទាំងនេះនៃអត្ថបទច្បាប់នោះទេ។ វាមិនមែនគ្រាន់តែជាការអានទេ វាគឺជាការយល់អ្វីដែលអ្នកអានហើយអាចយកទៅអនុវត្តក្នុងបរិបទនៃសេដ្ឋកិច្ច ឬអាជីវកម្មរបស់អ្នកក្នុងប្រទេសរបស់អ្នក ហើយគិតថាតើច្បាប់នេះមានន័យយ៉ាងណាសម្រាប់អ្នក? ដូច្នេះ សៀវភៅនេះពិតជាព្យាយាមធ្វើអ្វីៗទាំងអស់ដែលមានប្រយោជន៍សម្រាប់អ្នកអាន។ តម្លៃស្នូលទីពីរ និងគោលបំណងដែលយើងមានគឺដើម្បីលើកទឹកចិត្តដល់ការកសាងសមត្ថភាព។
ក្នុងន័យសាមញ្ញបំផុត ការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀង RCEP នឹងពង្រីកពាណិជ្ជកម្ម និងសមាហរណកម្មឱ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅ។ ហើយអ្វីដែលវានឹងពាក់ព័ន្ធក្នុងចំណោមរឿងផ្សេងទៀតគឺការវិនិយោគលើមូលធនមនុស្ស ស្ថាប័នក្នុងស្រុក និងអាជីវកម្ម ឬពួកគេប្រហែលជាត្រូវឆ្លងកាត់ការរីកលូតលាស់ ដើម្បីអាចមានឱកាសនិងអាចប្រកួតប្រជែងក្នុងទីផ្សារបន្ថែម។
ដូច្នេះឧទាហរណ៍សាមញ្ញបំផុតគឺបង្កើត RCEP ជាទូទៅនៅក្នុងកិច្ចកំពុងអភិវឌ្ឍទំនងជាបានឃើញការកើនឡើងនៃសកម្មភាព E-Commerce និងពាណិជ្ជកម្មនៅលើការផ្លាស់ប្តូរហិរញ្ញវត្ថុជារឿងនៅចំពោះមុខ។ ដូច្នេះ យើងត្រូវធ្វើការពង្រឹងក្នុងស្រុក ដែលនឹងពង្រឹងសមត្ថភាព IT របស់យើងក្នុងរូបភាពផ្សេងៗ ហើយពួកគេមិនត្រឹមតែមានន័យថាមនុស្សដែលធ្វើការលើ IT និងធ្វើការងារសិល្បៈដើមទាំងអស់នោះទេ ប៉ុន្តែឧទាហរណ៍ដូចជា នីតិប្បញ្ញត្តិ ធនាគារិក អ្នកបង់ពន្ធ មេធាវីជាដើម ដែលពួកគេទាំងអស់នឹងចាប់ផ្តើមស្វែងយល់អំពីសុវត្ថិភាពតាមអ៊ីនធឺណិត ការការពារទិន្នន័យ ការចែករំលែកព័ត៌មាន និងប្រតិបត្តិការដើម្បីធានាដល់សាធារណជនទូទៅ។
នេះគឺជាការបន្ថែមលើស្ថានភាពទូទៅអំពី E-Commerce ប៉ុន្តែវិធីមួយផ្សេងទៀតដែលកម្ពុជាអាចធ្វើបានអំពីការកសាងសមត្ថភាពក្នុងស្រុកគឺតាមរយៈកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច និងបច្ចេកទេស ហើយនេះជាមូលហេតុដែលសៀវភៅចុងក្រោយរបស់យើងនិយាយអំពីការពិចារណាលើគោលនយោបាយ។ យើងពង្រីកចំណុចនេះ ថាតើកម្ពុជានៅចំណុចណា ឬគួរស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចណា នៅពេលយើងចាប់ផ្តើមអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀង ហើយគិតអំពីអ្វីដែលយើង និងសង្គមត្រូវធ្វើ ឬចាប់ផ្តើមចំណុចឡើងវិញ ដើម្បីបំពេញចន្លោះនោះ។
Question 3: លើសពីនេះ តើអ្វីជាសារៈសំខាន់នៃផលិតកម្មនេះសម្រាប់ការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៃ RCEP សម្រាប់កម្ពុជាក្នុងនាមជារដ្ឋសមាជិក ដើម្បីបង្កើនសមត្ថភាព និងទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីនេះ?
Ms. Sok Khieu Rosette: នៅពេលយើងពិភាក្សាអំពីការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៃកិច្ចព្រមព្រៀង វាជារឿងសំខាន់ក្នុងការទទួលស្គាល់ថាប្រទេសកម្ពុជាមានប្រភេទផ្សេងគ្នា។ តាមការពិត ដូចខ្ញុំចង់បានន័យថា អាជីវកម្មកម្ពុជាប្រហែល ៩០% និងក្រុមហ៊ុនចម្រុះជាតិនឹងទទួលបានធនធានកម្រិតផ្សេងគ្នា។ ជាឧទាហរណ៍ ក្រុមហ៊ុនបរទេសចម្រុះជាតិសាសន៍ធំមួយ គឺមានកងទ័ពនៃក្រុមអ្នកជំនាញបច្ចេកទេស និងមេធាវីពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំ ដែលអាចជួយពួកគេឱ្យគិតតាមរយៈផែនការអាជីវកម្មរបស់ពួកគេតាមរយៈច្បាប់ពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគ RCEP ថ្មី។
ការយល់ដឹងអំពីកិច្ចព្រមព្រៀងធំជាងនេះ ហើយចង់អនុវត្តតាមរយៈច្បាប់ក្នុងស្រុក។ វានឹងមានភាពខុសប្លែកគ្នាយ៉ាងខ្លាំងសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនទំហំតូច និងមធ្យម ដែលជាទូទៅធ្វើធនធានដែលគ្មានជំនួយដល់ការកសាងចំណេះដឹង ដូច្នេះនេះជាមូលហេតុដែលការកសាងសមត្ថភាពខាងក្រៅ និងបង្កើនសមត្ថភាពជាទូទៅ វាពិតជាចាំបាច់ណាស់ក្នុងគោលបំណងដើម្បីទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍សម្រាប់ RCEP ។
អ្នកនិពន្ធបានជឿជាក់ក្នុងការបង្កើតគោលការណ៍ និងចំណេះដឹងឱ្យបានជោគជ័យតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន។ យើងនឹងចេញមកជាមួយនឹងផ្នែកទីពីរនៃសៀវភៅដែលនឹងគ្របដណ្តប់ទិដ្ឋភាពជាក់ស្តែងតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀង RCEP ជាពិសេសឱកាសដែលគួរតែត្រូវបានអភិវឌ្ឍដើម្បីគាំទ្រដល់ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងនាមជាអ្នកកសាងសមត្ថភាពចូលទៅក្នុងពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ និងជាទូទៅដើម្បីស្តាប់អតុល្យភាពក្នុងការចរចា និងអំណាចសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនកម្ពុជា ឬចូលទៅក្នុងក្រុមហ៊ុនបរទេសតាមរយៈ RCEP ។
សំណួរទី ៣៖ ដូចដែលបងបានរៀបរាប់ថា ផ្នែកចុងក្រោយនៃសៀវភៅផ្តោតលើការណែនាំអំពីគោលនយោបាយ។ ដូច្នេះ តាមទស្សនៈរបស់បង ម៉្យាងវិញទៀត សៀវភៅនេះនឹងដើរតួជាធាតុចូលគោលនយោបាយដល់អ្នកបង្កើតគោលនយោបាយ អ្នកសិក្សា និងអ្នកពាក់ព័ន្ធដទៃទៀត ក្នុងការលើកកម្ពស់ពាណិជ្ជកម្ម និងការវិនិយោគ ដែលកម្ពុជានៅតែអាចតស៊ូ និងបន្តបានដែរឬទេ?
Ms. Sok Khieu Rosette: វាពិតជាទាក់ទងនឹងគោលនយោបាយ។ កិច្ចព្រមព្រៀង RCEP កំណត់ទិសដៅលើអ្វីដែលប្រទេសហត្ថលេខីគួរតែអនុវត្តតាម។ ហើយប្រសិនបើអ្នកអាចយល់ពីអ្វីដែលគោលនយោបាយនេះមាននៅកម្រិតតំបន់ ដែលអាចរៀបចំគោលនយោបាយជាតិដែលប្រកាន់ខ្ជាប់ និងស៊ីគ្នាជាមួយនឹងស្តង់ដារតំបន់នេះ។ ជាឧទាហរណ៍ ប្រសិនបើអ្នកក្រឡេកមើល E-Commerce មានបញ្ហាជាក់លាក់មួយលើការផ្ទេរទិន្នន័យ ហើយនេះជាអ្វីដែលកម្ពុជាប្តេជ្ញា និងចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង RCEP នោះនៅថ្នាក់ជាតិ ក្រសួងអាចរៀបចំគោលនយោបាយដែលមានគោលបំណងដូចគ្នាសម្រាប់ ច្បាប់វិនិយោគ មានច្បាប់ជាក់លាក់មួយសម្រាប់ផ្តល់ការការពារដល់អ្នកវិនិយោគ និងទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម។ ដូច្នេះនៅពេលដែលអ្នកបង្កើតគោលនយោបាយរៀបចំបទប្បញ្ញត្តិនេះនៅថ្នាក់ជាតិ ពួកគេត្រូវការគំរូតាមស្តង់ដារក្នុងតំបន់។ សរុបមក ដើម្បីសម្រេចបាននូវភាពស៊ីសង្វាក់គ្នានៃគោលនយោបាយនៅថ្នាក់ជាតិ គឺត្រូវតែចាប់ផ្តើមជំហានដំបូងដើម្បីស្វែងយល់នៅកម្រិតតំបន់ ហើយយើងសង្ឃឹមថាសៀវភៅនេះអាចជួយក្នុងការយល់ដឹងអំពីស្តង់ដារថ្នាក់តំបន់។
សំណួរទី ៤៖ ជាចុងក្រោយ តើអ្វីជាសារសំខាន់របស់បងតាមរយៈស្នាដៃមួយនេះ?
Ms. Sok Khieu Rosette: សារៈសំខាន់ដែលយើងមានក្នុងនាមជាអ្នកនិពន្ធគឺថា យើងទាំងអស់គ្នាត្រូវចាប់ផ្តើមបង្កើតទម្លាប់ដើម្បីរៀនឱ្យបានច្រើនតាមដែលអាចធ្វើទៅបានអំពីប្រភេទនៃកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីនេះ។ ពេលវេលាជាច្រើន កិច្ចព្រមព្រៀងប្រភេទនេះនៅកម្រិតតំបន់មានអារម្មណ៍មិនផ្សារភ្ជាប់ ប៉ុន្តែវាមានការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៅលើមូលដ្ឋាន។ ហើយជាការពិតណាស់ អ្នកដឹងពីរបៀបរៀនអ្វីគ្រប់យ៉ាង ប៉ុន្តែប្រសិនបើអ្នកកំពុងធ្វើការនៅវិស័យឯកជន ឬវិស័យពិសេសដែលច្បាប់ RCEP ពិតជាមានឥទ្ធិពលលើវិស័យរបស់អ្នក នោះវាគួរតែជាអាទិភាពសម្រាប់អាជីវកម្មរបស់អ្នកដើម្បីដឹងពីច្បាប់ប៉ះពាល់ដល់វិស័យរបស់អ្នក។
ជាថ្មីម្តងទៀត អំពីការត្រលប់ទៅការកសាងសមត្ថភាពនោះ ហើយវាត្រូវបានគេនិយាយពីមុនថា ក្រុមហ៊ុនធំទំនងជានឹងមិនមានបញ្ហាអ្វីទេ ពីព្រោះពួកគេអាចមានលទ្ធភាពចូលទៅកាន់ក្រុមធំជាង និងមនុស្សជាច្រើនទៀតដែលអាចជួយពួកគេ និងយល់ពីច្បាប់ផ្លាស់ប្តូរទាំងនេះ។ ជាឧទាហរណ៍ ក្រុមហ៊ុនតូចជាង ពួកគេនឹងត្រូវយល់ដឹងឱ្យបានច្រើនពីច្បាប់ទាំងនេះ ដើម្បីបង្កភាពរីកចម្រើនប្រកបដោយនិរន្តរភាពសម្រាប់ខ្លួនគេ ប្រសិនបើពួកគេផលិតផលិតផល វាអាចនឹងត្រូវចំណាយពេលច្រើនដើម្បីស្វែងយល់អំពីច្បាប់ RCEP ដែលអាចនាំពួកគេប្រហែលជអាចនាំចេញផលិតផលរបស់ពួកគេបាន ដោយស្របតាមច្បាប់ដែលបានកំណត់។ ដូច្នេះ សារៈសំខាន់គឺការកសាងសមត្ថភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នក ដើម្បីព្យាយាមស្វែងយល់ពីច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មនេះ ហើយយើងសង្ឃឹមថាសៀវភៅនេះជួយដល់ការចាប់ផ្តើមកសាងសមត្ថភាព។
វាគ្មិនកិត្តិយស៖ កញ្ញា SOK Khieu Rosette នាយកមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាការស្រាវជ្រាវកម្រិតខ្ពស់ និងផ្នែកច្បាប់ នៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI)
អ្នកសម្របសម្រួល៖ លោក ទន់ លីណាសុផាឬទ្ធិ
